Biện pháp sử dụng hiệu quả đồ chơi

1. Sử dụng đồ dùng được cấp phát và tận dụng môi trường lớp học

Đồ dùng đồ chơi được cấp phát sẽ được phát huy một cách tối đa khi giáo viên biết cách khai thác và có thể bổ sung thêm những chi tiết phù hợp cho hoạt động cụ thể nào đó. Trong một tiết làm quen văn học, để phục vụ cho mục đích kể chuyện với rối, giáo viên dùng khung rối được cấp phát, trang trí thêm một vài chi tiết đã có thể sử dụng rất tốt mà không mất nhiều thời gian.

Bên cạnh đó, giáo viên nên thường xuyên sử dụng đồ dùng ở các phòng chức năng ở trường như gậy, vòng, cờ, bóng… của phòng thể chất; nhạc cụ trang trí hóa trang ở phòng âm nhạc.

Ví dụ như sử dụng dụng cụ hóa trang trong phòng âm nhạc cho trẻ làm quen với các trang phục ở các vùng miền; làm quen với các loại nhạc cụ; chơi các trò chơi như “cướp cờ”, các trò chơi có lồng ghép vận động như bật liên tục qua các vòng, ném, tung bắt bóng…

Các đồ dùng đồ chơi được cấp phát phải được sử dụng đúng chức năng, mục đích và đúng lúc, đúng chỗ với tần suất vừa phải. Trong các tình huống đặt câu đó về đồ dùng, đồ chơi với trẻ thì chú ý không để đồ dùng, đồ chơi đó ở nơi mà trẻ có thể nhìn thấy được. Khi chuyển tiếp hoạt động, nếu đồ dùng không sử dụng cho hoạt động tiếp theo thì không đặt trong tầm quan sát của trẻ để tránh cho trẻ bị phân tán, mất tập trung. Chọn vị trí đặt đồ dùng cần chú ý đến tính hợp lý để hoạt động đảm bảo tính tự nhiên, khoa học. Các mô hình, con người, con vật, hoa, cỏ, phương tiện giao thông không dặt cao hơn ngôi nhà hay cây xanh; đồi núi, mây, mặt trăng, mặt trời không được thấp hơn các nhà cửa, cây cối.

Tránh việc sử dụng lại đồ dùng quá 2 lần với cùng một cách thức sử dụng trong một chủ đề. Ví dụ như tuần này sử dụng khung rối để kể chuyện thì tuần sau, lần sau không sử dụng khung rối đó nếu chưa thêm chi tiết, trang trí cho khung rối mới mẻ, phù hợp với nội dung hoạt động. Không phải với hoạt động làm quen với văn học nào đồ dùng cũng sử dụng các hình thức giống nhau.

Ví dụ: Trong chủ đề thế giới động vật:

1. Tuần 1: Kể chuyện “Cây tre trăm đốt”: Kể lần 1 kết hợp với tranh, lần 2 kết hợp với bài trình chiếu Powepoin.
2. Tuần 2: Kể chuyện “Sự tích hoa hồng”: Lần 1 kể kết hợp tranh; Kể lần 2 kết hợp mô hình.
3. Tuần 3: Thơ “Hoa kết trái”: Đọc thơ lần 1 kết hợp cử chỉ điệu bộ, lần 2 kết hợp mô hình, sau đó sử dụng mô hình cho trẻ chơi trò chơi” cây nào trái ấy”.
4. Tuần 4: Kể chuyện “Quả bầu tiên”: Dùng quả bầu thật để dẫn dắt vào câu chuyện; cắt ra cho trẻ xem bên trong quả bầu có gì và gợi ý cho trẻ nhớ đến câu chuyện có quả bầu có vàng bạc châu báu cho người tốt bụng, sau đó đàm thoại khắc sâu trong câu chuyện và cho trẻ kể chuyện sáng tạo kết hợp minh họa các đồ dùng cô và trẻ cùng chuẩn bị theo ý thích của trẻ. (Trẻ có thể thay thế quả bầu bằng bông hoa, hoa nở cánh vàng, củ cải bằng vàng, trẻ đặt tên cho câu chuyện mình kể…).

Mặt khác có thể sử dụng những đồ dùng cấp phát để tạo thêm hiệu quả sử dụng mới cho đồ dùng. Ví dụ như sử dụng mặt sau của kệ để tổ chức các trò chơi học tập, làm bảng cho trẻ viết, làm giá treo sản phẩm tạo hình…; Trang trí các chi tiết khác nhau cho khung rối, tạo cho khung rối sự mới mẻ trong nhiều hoạt động làm quen văn học hay các loại hoạt động khác; Sử dụng 2 bảng to, kết hợp phông màn của lớp để làm sân khấu rối…

Muốn sử dụng đồ dùng đồ chơi tự tạo hiệu quả thì phải tính toán ngay từ khâu chuẩn bị làm đồ dùng đó để tránh lãng phí thời gian, công sức và tiền bạc. Những đồ dùng tự tạo nên làm từ các nguyên vât liệu gần gũi nhất, dễ tìm thấy nhất ở bất cứ nơi đâu. Đầu tiên là sử dụng những nguyên vât liệu có thể sử dụng được ngay mà không cần tái chế lại hay tái chế ít, tốn thời gian ít nhất. Ví dụ như rơm, vỏ sò, sỏi, lá cây, chai nước ngọt, hộp sữa, muỗng và hộp sữa chua, đĩa CD, ống hút, dây chun, lịch cũ…Với những nguyên vật liệu đó, trẻ có thể thao tác, chơi rất nhiều hoạt động khác nhau như xếp hàng rào, xếp sân khấu, chơi bowling, chơi bán hàng.

Chú trọng cho trẻ chơi các trò chơi dân gian, truyền thống từ những đồ chơi sãn có trong thiên nhiên hoặc làm các đồ chơi truyền thống như chơi búng thun, nhảy lò cò, làm tò he, làm con trâu bằng lá mít, làm kèn… Các hoạt động này không làm mất nhiều thời gian, công sức để chuẩn bị đồ chơi nhưng mang đến hiệu quả giáo dục, phát triển rất tốt cho trẻ.

Từ những nguyên vật liệu nguyên sơ, dễ tìm tạo ra những đồ chơi khác nhau dựa trên những ý tưởng từ các phần mềm trò chơi mầm non như Kidsmart, Bé vui học, Bút chì thông minh, Encarta…cùng các ý tưởng từ các trò chơi truyền hình.

Làm những đồ chơi đơn giản để có thể thực hiện cùng với giáo viên các hoạt động vui chơi, tạo hình ngoài tiết học, như lọ hoa, tranh sáng tạo, búp bê, chiếc hộp nhiều ngăn, đồng hồ số, bộ lắp ráp các con vật, bộ lắp ráp thực vật, các mô hình học…Với những đồ dùng này chỉ cần chuẩn bị các vỏ hộp sữa to, vòng bánh sinh nhật, muỗng sữa chua, đĩa CD, lon bia, gáo dừa, quả cau già, nhánh cây khô, vỏ bút chì sau khi chuốt (gọt)…Giáo viên cắt bỏ những phần khó, phần dư thừa của trò chơi, sau đó hướng dẫn trẻ sắp xếp và dán ngay ngắn các phần còn lại với nhau để tạo thành một đồ chơi. Và với những đồ chơi này, trẻ đã chơi được rất lâu, sử dụng được tất cả các chủ đề trong những hoạt động làm quen với chữ viết, làm quen với toán…

Ví dụ vòng quay đa năng lấy ý tưởng từ vòng quay tính điểm của các chương trình trò chơi trên truyền hình, có cấu tạo gồm đế và các vòng. Điều khác biệt ở đây là các vòng của vòng quay có thể thêm vào, bớt ra, và số vòng không hạn chế. Đế và khung của vòng quay đa năng làn bằng gỗ nên rất bền, có thể tháo ráp để trở thành các đồ dùng riêng biệt. Mỗi phần riêng bộ của bộ vòng quay khi kết hợp với các đồ dùng khác đều sẽ tạo thành bộ đồ dùng mới theo từng ý tưởng của cô và tre. Đặt biệt, bộ vòng quay khi đặt đứng hay nằm đều có thể phục vụ các hoạt động khác nhau. Với bộ vòng quay này, mỗi lần sử dụng chỉ cần thay đổi cách đặt vòng quay nằm hay đứng, tách riêng biệt hay kết hợp vòng quay, thay đổi số vòng tròn trên vòng quay, thay đổi các đồ dùng kết hợp…là đã tạo ra công năng sử dụng mới cho đồ dùng. Bộ đồ dùng này giúp cho giáo viên tiết kiệm rất nhiều thời gian cho việc chuẩn bị đồ dùng, đồng thời trẻ rất thích thú và trẻ nghĩ ra nhiều cách chơi khác nhau với đồ dùng.

2.Bảo quản và trao đổi đồ dùng, đồ chơi giữa các lớp

Giáo viên cập nhật thường xuyên, đầy đủ đồ dùng đồ chơi vào sổ tài sản của lớp, có ghi chú rõ ràng.

Với những đồ chơi tự tạo thì nên có mô tả tóm tắt về đồ dùng, chú thích về cách sử dụng đồ dùng.

Cập nhật tất cả các đồ dùng tự tạo thành một bảng thống kê theo từng lớp. Các lớp trong tổ khi cần đồ dùng nào sẽ mượn đồ dùng đó, có ký mượn, ký trả rõ ràng. Hoạt động này làm phong phú cho lớp mình và thuận lợi hơn trong việc quản lý và làm đồ dùng.

3.Tuyên truyền về hiệu quả của đồ dùng, đồ chơi đến cha mẹ trẻ

Cần tuyên truyền đến cha mẹ trẻ đồ dùng, các đồ chơi truyền thống. Trên thị trường đồ chơi ở Việt Nam, đồ chơi của Trung Quốc và nước ngoài chiếm đa số. Có hàng trăm loại đồ chơi với nhiều chủng loại, giá cả, chất liệu, mẫu mã khác nhau. Bên cạnh một số đồ chơi mang tính giáo dục, phát huy trí tuệ, sự thông minh, khả năng khám phá của trẻ cũng có những đồ chơi không an toàn, kích động tính hiếu kì, baọ lực như súng, gươm, siêu nhân cầm vũ khí, mặt nạ dữ dằn…và nhiều đồ chơi phản cảm gây sự sợ hãi, không có tính chân- thiện- mỹ đã gây tác hại không nhỏ đến tâm lý trẻ.

Đồ chơi, trò chơi truyền thống chính là một phần của văn hóa dân tộc. Từ việc giáo dục cho trẻ hiểu biết về bản sắc văn hóa dân tộc qua đồ chơi, trò chơi dân gian Việt Nam, những đồ chơi, trò chơi dân gian được phục hồi sẽ giúp cho trẻ có cơ hội được tiếp cận với văn hóa cổ truyền và có thêm nhiều đồ chơi, trò chơi, thêm nhiều niềm vui từ khả năng kinh tế còn hạn hẹp của cha mẹ. Với các trò chơi như thả diều, thổi sáo đu tiên, ném còn, pháo đất, đèn trời, chọi gà, chọi chim, đánh quay, đánh đáo, chơi ô ăn quan, nhảy dây, đá cầu…không cần tốn kém mà chỉ cần những vật liệu sẵn có, tốn ít công sức là có thể làm được một đồ chơi cho trẻ. Những đồ chơi này trẻ cũng có thể tự chuẩn bị được.

Bên cạnh việc tuyên truyền về đồ chơi, trò chơi truyền thống, cần giới thiệu tuyên truyền về loại đồ chơi tự tạo. Đó là loại đồ chơi làm bằng nguyên vât liệu đơn giản, dư thừa mà bất cứ đâu cũng có, cha mẹ trẻ có thể dễ dàng tự làm cho con và hướng dẫn con cùng chơi. Đây là một quá trình sáng tạo cần thiết, tập cho trẻ nhiều kỹ năng, giúp các em tự mình có thể làm và sáng tạo trong quá trình học mà chơi, chơi mà học.

Với việc trò chuyện cùng với trẻ về các nguyên vật liệu làm ra đồ dùng đồ chơi, cách làm ra đồ dùng, đồ chơi đó sẽ giúp trẻ trở thành các tuyên truyền viên tích cực cho việc tuyên truyền đến cha mẹ. Từ đó, cha mẹ trẻ tích cực hơn trong việc hỗ trợ các nguyên vật liệu phế thải phong phú, từ đặt thù ngành nghề của cha mẹ trẻ. Mặt khác, cha mẹ trẻ cũng tỏ ra rất hứng thú trong việc làm các đồ dùng, đồ chơi từ các vật liệu phế thải thay cho các đồ chơi bán trôi nổi trên thị trường.

4. Một số điều cần lưu ý với giáo viên khi sử dụng đồ dùng, đồ chơi

• Sử dụng đồ dùng phù hợp đề tài, đúng lúc, đúng chỗ, khai thác có hiệu quả.
• Ưu tiên tận dụng đồ dùng, đồ chơi có sẵn trong lớp, trong trường kết hợp tận dụng môi trường lớp học.
• Thường xuyên tổ chức làm đồ dùng, đồ chơi mới, mỗi tháng bổ sung ít nhất một bộ đồ dùng, đồ chơi mới, có chất lượng và hiệu quả.
• Bảo quản tốt đồ dùng, đồ chơi đã có, gia cố, sửa chữa hoặc thay thế ngay đồ dùng hư hỏng.
• Thường xuyên thay đổi cách chơi, thay đổi dồ dùng, đồ chơi hoặc thay đổi cách chơi để trẻ không bị nhàm chán.
• Việc mượn, trả đồ dùng cần nghiêm túc, không làm hư hao, tổn thất đồ dùng.
• Không sử dụng cùng một đồ dùng với cùng một hiện trạng và cùng hình thức sử dụng tương tự nhau giữa các hoạt động, các chủ đề.
• Cần nhìn nhận đúng hơn về tiêu chí” đồ dùng dạng mở” trong hoạt động giáo dục trẻ, nghĩa là để trẻ được thao tác, được hoạt động nhiều trên đồ dùng, đồ chơi, nghĩ ra cách chơi khác nhau với đồ dùng, đồ chơi đó.
• Trong hoạt động, không nhất thiết phải chuẩn bị quá nhiều đồ dùng mà quên đi đồ dùng, đồ chơi được cấp phát trong lớp học cũng như trong sân trường. Ví dụ như hoạt động ngoài trời, giáo viên chuẩn bị quá nhiều đồ chơi còn đồ chơi trong sân trường thì không cho trẻ chơi; hay hoạt động vui chơi, giáo viên phải mua trái cây, rau củ cho trẻ chỉ với mục đích cho trẻ chơi đi chợ, còn trái cây, rau nhựa của lớp thì cô cất đi.
• Giáo viên cần có tinh thần học hỏi, trau dồi kinh nghiệm về việc sử dụng giữa các lớp, các trường.
• Đầu tư nhiều hơn vào hoạt động phối hợp với phụ huynh, dặn dò trẻ cùng chuẩn bị đồ dùng, đồ chơi nhằm giảm áp lực về chuẩn bị tài liệu, đồ dùng của giáo viên.

Cô Trần Thị Mỹ Linh

(Trường MN Phước Vĩnh, huyện Phú Giáo, Bình Dương)